Ο όρος άνοια αναφέρεται σε ένα «σύνδρομο» το οποίο χαρακτηρίζεται από ποικίλα συμπτώματα και ενδείξεις. Τα άτομα που ζουν με άνοια εμφανίζουν σημαντική έκπτωση των ανώτερων γνωστικών λειτουργιών όπως η μνήμη, ο λόγος, η προσοχή, η κριτική σκέψη , η ικανότητα λήψης αποφάσεων και προγραμματισμού, καθώς και ο προσανατολισμός στο χώρο και τον χρόνο. Η άνοια έχει πολλές αιτίες. Όπως οποιοδήποτε όργανο μπορεί να προσβληθεί από κάποια νόσο (πχ νεφρά, ήπαρ) έτσι και η άνοια μπορεί να προκληθεί από νόσους που βλάπτουν τον εγκέφαλο.

Ο όρος άνοια χρησιμοποιείται για να περιγράψει κάθε κλινικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από σημαντική έκπτωση των ανώτερων γνωστικών λειτουργιών, όπως της μνήμης, της γλωσσικής ικανότητας, της κριτικής σκέψης, της ικανότητας προγραμματισμού και λήψης αποφάσεων, καθώς και του προσανατολισμού στο χώρο. Για να χαρακτηριστεί η γνωστική έκπτωση ως άνοια, πρέπει να είναι αρκετά σοβαρή ώστε να επηρεάζει ουσιαστικά την εκτέλεση των καθημερινών δραστηριοτήτων. Η άνοια μπορεί να προκληθεί από πολλές διαφορετικές αιτίες, οι οποίες, για πρακτικούς θεραπευτικούς λόγους, διακρίνονται σε αναστρέψιμες και μη αναστρέψιμες. Η νόσος Alzheimer, όταν συνυπολογίζονται οι μικτές μορφές άνοιας, αποτελεί την πιο συχνή αιτία άνοιας, καλύπτοντας το 60%–70% όλων των περιπτώσεων, ενώ η επικράτηση του καθαρού Alzheimer ανέρχεται σε 30%–35%.Πρόκειται για μια νευροεκφυλιστική διαταραχή, η οποία συνήθως ξεκινά με προβλήματα στην επεισοδιακή μνήμη και την μνήμη των πρόσφατων γεγονότων, προκαλώντας χαρακτηριστικές ιστολογικές αλλοιώσεις στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις γνωστικές λειτουργίες — και όχι μόνο.

Κάποια από τα συνηθέστερα πρώιμα σημάδια της άνοιας είναι τα εξής:

• Ξεχνάς όλο και πιο συχνά
• Μπερδεύεις τον χώρο και τον χρόνο
• Παρατηρείς έκπτωση στην κρίση σου
• Ξεχνάς πού τοποθέτησες βασικά αντικείμενα
• Έχεις συχνές εναλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά σου
• Δυσκολεύεσαι με τα οπτικοχωρικά ερεθίσματα
• Αποφεύγεις τις κοινωνικές συναναστροφές

Ναι, εξαρτάται από τη συνολική υγεία του ατόμου. Παράγοντες κινδύνου όπως υπέρταση, διαβήτης, υψηλή χοληστερίνη, παχυσαρκία, κατάθλιψη, απώλεια ακοής και προβλήματα όρασης αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας. Η υγεία του εγκεφάλου συνδέεται στενά με τη γενική υγεία.

Κύριοι παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση της άνοιας είναι οι εξής:

• Ηλικία (ο κίνδυνος αυξάνεται με την ηλικία)
• Γενετικοί παράγοντες (ιδίως στην πρώιμη άνοια)
• Υψηλή αρτηριακή πίεση και διαβήτης
• Σοβαροί τραυματισμοί στο κεφάλι
• Κατάθλιψη
• Ανθυγιεινός τρόπος ζωής (κάπνισμα, κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης)
• Μοναξιά και κοινωνική απομόνωση
• Απώλεια ακοής (ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για τα ακούοντα άτομα που χάνουν την ακοή τους)

Κάθε άτομο με άνοια είναι διαφορετικό και είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε την ιστορία του ατόμου που θέλουμε να φροντίσουμε. Ωστόσο, κάποιες γενικές συμβουλές είναι οι παρακάτω:

• Δώστε έμφαση στην επικοινωνία των συναισθημάτων
• Μην επισημαίνετε τα λάθη
• Χρησιμοποιήστε απόσπαση της προσοχής, όταν χρειάζεται
• Ακούστε και λάβετε σοβαρά υπόψη τις ανησυχίες τουςΑκούστε τις ανησυχίες τους
• Δείξτε σεβασμό και εκτίμηση
• Μεταδώστε ηρεμία και αίσθημα ασφάλειας
• Υποστηρίξτε την ανεξαρτησία τους
• Διατηρήστε επαφή με το Σωματείο Κωφών

Οι δυνατότητες διαφέρουν ανά χώρα:

• Στη Γερμανία υπάρχουν μόνο δύο εξειδικευμένα κέντρα για Κωφά άτομα (Erlangen και Lengerich), ενώ με τη παροχή διερμηνέα είναι δυνατή η εξέταση σε memory clinics.
• Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν εξειδικευμένα κέντρα για Κωφά άτομα με άνοια. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του προγράμματος Erasmus+ “De-Sign”, μέρος του προσωπικού της Ελληνικής Εταιρείας Αλτσχάιμερ και συγγενών διαταραχών στην Θεσσαλονίκη έχει εκπαιδευτεί στις καλές πρακτικές επικοινωνίας με Κωφούς ασθενείς, ενώ παράλληλα λειτουργεί νέα πλατφόρμα με το πρώτο νευροψυχολογικό τεστ ανίχνευσης της άνοιας στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα.
• Στην Αυστρία ….
• Στην Ιταλία….

Δεν θα πρέπει να πιέσουμε ένα άτομο να εξεταστεί. Ωστόσο, ένας τρόπος να το ενθαρρύνετε είναι να του προτείνετε να κάνει γενικές εξετάσεις υγείας και να πάτε και εσείς να εξεταστείτε μαζί του. Μερικές φορές βοηθάει αν κάνετε το τεστ κι εσείς ταυτόχρονα. Αν το άτομο αρνείται κατηγορηματικά και επιμένει ότι δεν θέλει να κάνει εξετάσεις τότε δεν θα πρέπει να το πιέσετε. Εάν ζείτε στην Ελλάδα μπορείτε να ζητήσετε καθοδήγηση και βοήθεια από τη Μονάδα Κατ’ Οίκον Φροντίδας της Εταιρείας Alzheimer.

Ο κίνδυνος εμφάνισης άνοιας είναι υψηλότερος στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες, εν μέρει επειδή το προσδόκιμο ζωής τους είναι μεγαλύτερο.

Ο ρόλος της κληρονομικότητας είναι πιο έντονος στις περιπτώσεις πρώιμης άνοιας (κάτω των 65 ετών), όπου συγκεκριμένα γονίδια αυξάνουν τον κίνδυνο. Στην όψιμη άνοια, υπάρχουν γονίδια προδιάθεσης που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο, αλλά το να φέρει κάποιος αυτά τα γονίδια δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα νοσήσει. Υπάρχουν επίσης προστατευτικά γονίδια, όπως το ApoE2.

Η άνοια μπορεί να συνοδεύεται από αλλαγές στη συμπεριφορά, όπως επιθετικότητα, απάθεια ή αδυναμία αυτοφροντίδας στα προχωρημένα στάδια (π.χ. δυσκολία στο φαγητό, πλύσιμο ή φροντίδα υγιεινής). Σε άτομα με μετωποκροταφική άνοια, η οποία εμφανίζεται νωρίτερα συγκριτικά με άλλες μορφές άνοιας, όπως για παράδειγμα η νόσος Alzheimer τα συμπτώματα μπορεί να είναι πιο ασυνήθιστα και να περιλαμβάνουν ανάρμοστη συμπεριφορά ή παραμέληση προσωπικής φροντίδας.

Οι δυνατότητες διαφέρουν ανά χώρα:

• Στη Γερμανία υπάρχουν δύο κέντρα εξειδικευμένα για Κωφά άτομα(Erlangen και Lengerich). Επίσης τα Κωφά άτομα μπορούν να εξεταστούν σε memory clinics πηγαίνοντας μαζί με διερμηνεία. Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμα διαθέσιμο νευροψυχολογικό τεστ ανίχνευσης της άνοιας σε Κωφά άτομα.
• Στην Ελλάδα μπορούν να επικοινωνήσουν με την Ελληνική Εταιρεία Αλτσχάιμερ και συγγενών διαταραχών και να κλείσουν ραντεβού για εξέταση. Με την χρηματοδότηση του προγράμματος Erasmus+ “De-Sign” έχει δημιουργηθεί διαδικτυακή πλατφόρμα με πρώτο νευροψυχολογικό τεστ ανίχνευσης της άνοιας στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα. Το Κέντρο ημέρας «Αγίος Ιωάννης» στην Θεσσαλονίκη διαθέτει προσωπικό εκπαιδευμένο στις καλές πρακτικές επικοινωνίας με Κωφά άτομα.

• Αυτισμός (ή Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος – ΔΑΦ): Πρόκειται για μια αναπτυξιακή διαταραχή με την οποία γεννιέται το άτομο και εκδηλώνεται από την παιδική ηλικία. Επηρεάζει κυρίως την κοινωνική επικοινωνία, την αντίληψη των διάφορων αισθητηριακών ερεθισμάτων, την αλληλεπίδραση και τη συμπεριφορά.
• Νοητική αναπηρία: Εμφανίζεται επίσης από την αναπτυξιακή περίοδο και χαρακτηρίζεται από σημαντικούς περιορισμούς στη νοητική λειτουργία και στις δεξιότητες καθημερινής ζωής (π.χ. αυτοεξυπηρέτηση, επικοινωνία, κοινωνική συμμετοχή).
• Άνοια: Αντίθετα με τις παραπάνω καταστάσεις, η άνοια είναι νευροεκφυλιστικό σύνδρομο που εμφανίζεται συνήθως σε μεγαλύτερη ηλικία. Συνδέεται με έκπτωση στη μνήμη, στη σκέψη, στον λόγο και σε άλλες γνωστικές λειτουργίες, και επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να φροντίζει τον εαυτό του στην καθημερινότητα.

Μερικές φορές είναι δύσκολο να γίνει διάκριση. Η αφηρημάδα μπορεί να σχετίζεται με καταστάσεις όπως το άγχος ή η κατάθλιψη, που επίσης προκαλούν προβλήματα μνήμης. Στην άνοια, όμως, τα συμπτώματα εμφανίζονται πιο συχνά, διαρκούν περισσότερο και επηρεάζουν τις καθημερινές δραστηριότητες. Συχνά οι συγγενείς ή φίλοι παρατηρούν την αλλαγή πριν από το ίδιο το άτομο.

Η άνοια εμφανίζεται κυρίως στην τρίτη ηλικία. Ωστόσο, υπάρχουν σπάνιες περιπτώσεις πρώιμης άνοιας, που ξεκινά πριν από τα 65. Μπορεί να εμφανιστεί ακόμη και από την ηλικία των 35, συνήθως λόγω γενετικής προδιάθεσης.